بررسی فضائل‌نویسی حاکم نیشابوری درباره حضرت فاطمه(ع) بر اساس نظریه تحلیل گفتمان انتقادی

Document Type : Original Article

Authors

1 گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

3 استاد، علوم قرآن و حدیث، الهیات معارف اسلامی و ارشاد، فردوسی، مشهد، ایران

10.22034/hsr.2024.51558.1030

Abstract

کتاب «فضائل فاطمة الزهراء (س)» اثر حاکم نیشابوری در فضایی پرتنش و آکنده از نزاع‌های مذهبی و گفتمان‌های مخالف درباره جایگاه اهل‌بیت (ع) نوشته شده است. مسئله اصلی این پژوهش، بررسی چگونگی بازنمایی جایگاه حضرت فاطمه(س) در برابر این جریان‌های مخالف و تحلیل ایدئولوژی‌های پنهان نهفته در گزینش‌های زبانی و روایات موجود در این اثر است. با استفاده از تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، این پژوهش در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین به تحلیل متن پرداخته است. در سطح توصیف، شیوه‌های زبانی و گزینش واژگان حاکم نیشابوری برای برجسته‌سازی فضائل حضرت فاطمه به دقت بررسی شده است. در سطح تفسیر، بافت اجتماعی و سیاسی دوران نویسنده و تأثیرات آن بر شکل‌گیری گفتمان اثر تحلیل می‌شود. در نهایت، در سطح تبیین، روابط قدرت و تلاش نویسنده برای تقویت جایگاه اهل‌بیت(ع) و مقابله با گفتمان‌های مخالف به‌طور جامع مورد بررسی قرار می‌گیرد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که گزینش و کاربرد واژگان در این کتاب به‌طور خاص در جهت برجسته‌سازی جایگاه والای حضرت فاطمه(س) شکل گرفته و بسترهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوران سامانیان و آل‌بویه در نگارش این اثر تأثیر بسزایی داشته‌اند. این پژوهش به روشن شدن روابط پیچیده میان گفتمان‌های مذهبی و سیاسی در تاریخ اسلام و نقش مؤثر اهل‌بیت در این بستر کمک می‌کند.

Keywords

Main Subjects



Articles in Press, Accepted Manuscript
Available Online from 01 January 2025
  • Receive Date: 20 October 2024
  • Revise Date: 22 December 2024
  • Accept Date: 31 December 2024
  • First Publish Date: 01 January 2025
  • Publish Date: 01 January 2025