گونه‌شناسی احادیث تفسیری شیعه و ارتباط زبان‌شناختی آنها با متن قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

در موسوعه‌های بزرگ تفسیر روایی، بیش از دوازده‌ هزار روایت تفسیری منسوب به اهل بیت گردآوری شده است. تفسیری که در بیشتر این احادیث عرضه شده، برای همگان قابل فهم است و می‌توان آنها را از مدالیل یا لوازم کلام قرآن کریم به شمار آورد، اما در بسیاری دیگر از این روایات، واژه‌ها، عبارات و آیات قرآن به گونه‌ای تفسیر شده که خواننده به راحتی نمی‌تواند ارتباط قابل فهمی بین آنها با الفاظ قرآن برقرار کند. گاهی گفته می‌شود این نوع از روایات تفسیری، در صدد بیان تفسیر نیستند بلکه در صدد بیان تأویل هستند و نیز گفته می‌شود تأویل قرآن در قید ارتباط زبان‌شناختی با الفاظ قرآن نیست بلکه معنایی است که تنها پیامبر و اهل بیت آن را می‌فهمند. این مقاله در پی آن است تا روایات تفسیری را طبقه‌بندی کند و نوع رابطه‌ی زبان‌شناختی هر دسته از این روایات را با الفاظ و معنای ظاهری آنها بیان کند. نویسنده مدعی است که هر گونه معنایی که به عنوان تفسیر یا تأویل برای قرآن عرضه می‌شود، ناگزیر باید دارای نوعی ارتباط زبان‌شناختی با متن قرآن باشد و خواننده باید بتواند این ارتباط را از طریق تحلیل زبانی دریابد. از این رو هر گونه معنای عرضه شده در روایات، خواه به عنوان تفسیر و خواه به عنوان تأویل، که دارای ارتباط زبان‌شناختی با الفاظ قرآن نباشد، از درجه اعتبار ساقط است و آن را نمی‌توان به عنوان معنای مراد از کلام الهی پذیرفت.

کلیدواژه‌ها