گفتمان "تمایز جایگاه امام و خلیفه" بر مبنای گزارش های تاریخی اصبغ بن نباته از امام علی(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حدیث، دانشکده علوم و معارف حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران.

چکیده

گفتمان کاوی از روش های کارآمد در حوزه پژوهش های تاریخی است که به درک بهتر خاستگاه یک اندیشه و اطلاع از فرازها و فرودهای آن منجر می شود. داده های حدیثی کهن، منبع بسیار غنی برای کشف گفتمان های متقدم است. پژوهش حاضر با مبنا قرار دادن گزارش های تاریخی اصبغ بن نباته از امام علی(ع)، به دنبال کشف و استخراج گفتمان مطرح حاکم بر این دوره است. نتایج پژوهش نشان می دهد اصبغ بن نباته، به عنوان یکی از اصحاب خاص امام علی(ع)، با توجه به ویژگی های شخصیتی و دغدغه مندی ای که داشته، از همان ابتدا، یکی از ارکان مهم انتقال گفتمان‌های شیعه‌بنیان همچون امامت و وصایت (خلافت و جانشینی)، در روزگار خود بوده و مبتنی بر منظومه معرفتی امام، بین این دو مفهوم تفاوت قائل شده است. در ادامه، حرکت امام حسین(ع) نیز سعی در تثبیت  همین گفتمان داشته و می توان گفت بر اساس تئوری "آوای متعارض باختین"، بازتاب گسترده مؤلفه‌های معنایی جانشینی در گزارش های تاریخی اصبغ و توجه بسیار او به گفتمان وصایت علوی، هدفمند بوده و در دیالکتیک تعاملی با گفتمان رقیب شکل گرفته که  می خواست نظریه خلافت سقیفه‌ای در جامعه را نهادینه کند؛ به بیان دیگر اصبغ سعی در طبیعی سازی این مفهوم داشته که امامت مساوی با خلافت نیست؛ بلکه جانشینی یکی از شئون مهم امامت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


دوره 1، شماره 3
شهریور 1403
صفحه 157-194
  • تاریخ دریافت: 20 شهریور 1403
  • تاریخ پذیرش: 28 شهریور 1403
  • تاریخ اولین انتشار: 28 شهریور 1403
  • تاریخ انتشار: 01 شهریور 1403