معرفی و روش‌شناسی الخصالِ شیخ صدوق

معارف, مجید; قاسمی حامد, مرتضی; ضرغام, محمد

doi:10.22034/hsr.2025.51790.1062

معرفی و روش‌شناسی الخصالِ شیخ صدوق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران. تهران، ایران.

² استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده قرآن و حدیث، دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی، تهران، ایران.

³ دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده قرآن و حدیث، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/hsr.2025.51790.1062

چکیده

شیخ‌ صدوق‌ از محدثان بزرگ شیعه امامیه در قرن چهارم است که نزدیک به سیصد اثر تألیفی از خود به یادگار گذاشته است‌ که بر نقش مؤثر ایشان در ترویج فرهنگ اهل‌بیت(ع) دلالت دارد. یکی از رویکردهای جامع‌نگاری در دوره متقدمان تألیف کتاب با عنایت به حل مشکل یا برطرف‌سازی یک نیاز علمی بوده است؛ از این‌رو شیخ صدوق با این هدف به تألیف کتاب «الخصال» پرداخته که جامعی از روایات اخلاقی و عقیدتی می‌باشد. با وجود آنکه غالب حجم کتاب را روایات تشکیل می‌دهد و ایشان در صدد بیان توضیحات ذیل متن روایات نبوده است، اما در ذکر روایات از روشهای خاصی بهره برده است. استخراج این روشها و دسته‌بندی و تحلیل آنها که مسأله اصلی این پژوهش است به منظور الگوگیری در تألیفات حدیثی از اهمیت به سزایی برخوردار است. این کتاب روایات را در قالبی نو بر اساس شماره و ترتیب اعداد، طبقه‌بندی و تنظیم نموده است که این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی آن می‌پردازد. بنابراین ضمن معرفی کتاب و ساختار آن و دسته‌بندی روایات بر اساس راویان اصلی، با توجه به چگونگی ذکر روایات توسط مؤلف، روش ایشان در ذکر روایات استخراج شده است. پس با بررسی محتوای کتاب این نتایج به دست می‌آید که «الخصال» یک جامع حدیث نسبی موضوع‌محور به شمار می‌آید که در 26باب و 1255حدیث گردآوری شده و شامل مجموعه‌ای از روایات اعتقادی، اخلاقی، فقهی، تاریخی، کلامی و... بوده و وجه تشابه آنها در تعداد خصوصیات ذکر شده در روایات است. روش مؤلف در ذکر روایات عبارتست از: ذکر روایات به صورت مسند، بهره‌گیری از روایات شیعه و اهل سنت در گزینش روایات، توضیح روایات به کمک روایات دیگر، بهره‌گیری از دانش تخریج در ثبت روایات، توجه به سماع در نقل حدیث، دسته‌بندی عددی روایات، جمع آوری روایات با موضوعات متنوع و رویکرد آموزشی و تربیتی در ذکر روایات.

کلیدواژه‌ها