گونه‌شناسی روایات«متعه النساء» و تبیین آن با مفهوم «ضرورت»

هراتی, محمد جواد; صفائی زاده, الهام; میرزایی, پوران

doi:10.22034/hsr.2025.51822.1070

گونه‌شناسی روایات«متعه النساء» و تبیین آن با مفهوم «ضرورت»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد تمام گروه مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

² کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران. ایران.

³ دانشیار گروه حدیث، دانشکده علوم و معارف حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران.

10.22034/hsr.2025.51822.1070

چکیده

این پژوهش به تحلیل و گونه‌شناسی روایات متعه (عقد موقت) می‌پردازد. مسئله اصلی نشان دادن تأثیرپذیری حکم متعه اعم از جواز، استحباب، امر یا نهی، تحت تأثیر شرایط فردی، اجتماعی و سیاسی، در زبان روایات است. از این رو پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای در گردآوری داده‌ها و روش تحلیلی ـ استنتاجی بر تحلیل محتوای روایات شیعه و اهل سنت استوار گشته است. نگاه جمعی به روایات نشان می‌دهد که حکم متعه مطلق نبوده و تابع شرایط و ضرورت‌های مختلف است. در سطح فردی، در صورت وجود نیاز فردی، انجام متعه جایز است. از ظاهر روایات مربوط به محدود نمودن این عمل به ضرورت می‌توان استنباط نمود که در زمانی محدودیت برداشته می‌شود که به صورت شخصی ضرورتی برای فرد ایجاد شود تا جواز انجام متعه نسا برای او صادر گردد. متعه در سطح اجتماعی، می‌تواند به عنوان ابزاری برای حفظ جامعه، به ویژه در شرایط بحرانی مانند جنگ یا کمبود امکانات و غیره مورد استفاده قرار گیرد. از این رو، روایات دال بر تاکید بر انجام متعه، در مقام بیان امری غیر فردی هستند. این امر مبتنی بر ضرورت‌های جمعی است که در آن، نیازهای جامعه بر نیازهای فردی اولویت دارد. به همین نسبت ممکن است ضرورت اجتماعی منجر به ایجاد ضرورت برای فرد شود؛ این در حالی است که فرد به ما هو فرد، نیازی به انجام آن ندارد و اقتضای اجتماع، موجب شکل‌گیری آن شده است. متعه در سطح سیاسی نیز، به عنوان یک ابزار برای احیای سنت اسلامی و مخالفت با حکومت‌های ظالم، مورد توجه قرار گرفته است. در این مقام امر به متعه در حقیقت به منظور ترویج آن در اجتماع به دلیل تحریم شدن آن از سوی حاکمیت صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها