همگرایی احادیث سلسلة الذهبی امام رضا (ع) و کراماتش در نیشابور  با تکیه بر آثار  ابن شاذان

Bayatmokhtari, Mehdi

doi:10.22034/hsr.2025.51932.1077

همگرایی احادیث سلسلة الذهبی امام رضا (ع) و کراماتش در نیشابور با تکیه بر آثار ابن شاذان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

mehdi bayatmokhtari

Associate Professor at University of Neyshabur

10.22034/hsr.2025.51932.1077

چکیده

فضل بن شاذان نیشابوری(متوفی 260ق)، که ساکن نیشابور و جزو صحابیان امام رضا (ع) بشمار می‌آید در ردّیه های خود، ثنویت، تثلیث، مرجئه، خوارج، اهل الحدیث، کرامیه، معتزله، زیدیه، اسماعیلیه، واقفه و غالیان را دستخوش خرده‌گیری و تضعیف شدید خود قرار داد. ردّیه ها، حاوی حضور فعال و کُنشگر بودن آن گروه های کلامی در نیشابور است. ازاین‌روی، معارضان و مخاطبان امام رضا (ع) در هنگام ورود به نیشابور، چهار گروه بودند: زنادقه و ثنویان؛ تثلیث گرایان؛ گروه‌های مکتب خلافت و فِرَق منشعب از تشیع. امام رضا (ع) با گزینش و گزارش سه حدیث سلسلة الذهبی«شفقت»،«ایمان » و «حصن» در جمع هزاران نفری نیشابوریان، همه آن باورها و مذاهب را کج‌راهه و نااستوار معرفی کرد و در صدد برجسته‌سازی گفتمان اندیشه شیعی و امامت برآمد. بی تردید انتخاب و ارایه آن احادیث سه گانه در آن برهه تاریخی، برخاسته از مقتضیات زمانی، مکانی و اجتماعی بوده است که بر اساس آن، گروه‌های پیش گفته که امامت اهل‌البیت (ع) را پذیرا نبودند، بی اساس و نادرست معرفی شدند. امام رضا (ع) افزون بر کارکردهای نظری- معرفتی ، برای تثبیت حقانیت مکتب تشیع و پیشوایان آن و منصوص بودن امامتش، دست کم، چهار معجزه و کرامت ارایه داد: کاشتن درخت بادامی که همه بخش‌های آن شفادهنده بود و هلاکت قلع کنندگان آن را بدنبال داشت؛ تعیین قبله نیشابور با نشان دادن و مشاهده درب کعبه؛ جاری ساختن چشمه‌ای که ایشان و همراهان وضو ساختند و مداوای شخص بشدت آسیب‌دیده. نویسنده این سطور با گردآوری کتابخانه‌ای جستارها و داده‌های یاد شده و ارائه آن به شیوه تحلیلی- توصیفی، کوشش کرده تا مقاله‌ای مستند و راه گشا ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها