نحوه تعامل شیخ طوسی با روایات تفسیری صحابه در تفسیر تبیان

هادیان رسنانی, الهه; اصغری, زینب; باشی زاده مقدّم, مهرناز

doi:10.22034/hsr.2025.51880.1074

نحوه تعامل شیخ طوسی با روایات تفسیری صحابه در تفسیر تبیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار گروه قرآن، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران.

² دکتری مدرسی معارف، گرایش قرآن و متون اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران.

³ استادیار دانشکده علوم و معارف قرآن، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران.

10.22034/hsr.2025.51880.1074

چکیده

این پژوهش به بررسی جایگاه صحابه و روایات تفسیری آنان در تفسیر تبیان اثر شیخ طوسی (ره) می‌پردازد. تبیان، به‌عنوان نخستین تفسیر جامع شیعه، در تعامل با روایات تفسیری صحابه، رویکردی انتقادی و گزینشی اتّخاذ کرده است. شیخ طوسی با پایبندی به اصول اجتهادی و عقل‌محوری، این روایات را با آیات قرآن و احادیث اهل‌ بیت (علیهم السلام) مقایسه کرده و در موارد تعارض، روایات صحابه را نقد و گاه رد کرده است. وی در پذیرش این روایات جانب احتیاط را رعایت کرده و آن‌ها را تنها در صورتی پذیرفته است که با مبانی تفسیری شیعه و اصول عقلانی سازگار باشند. یکی از دلایل بهره‌گیری او از این روایات، پاسخ‌گویی به شبهات اهل سنّت و تقویت بنیان‌های اعتقادی شیعه بوده است. همچنین، شیخ طوسی در بررسی این روایات، از روش‌های رجالی و تحلیلی بهره گرفته و تنها اقوالی را نقل کرده که از لحاظ سند و محتوا قابل اعتماد بوده‌اند. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که رویکرد وی در مواجهه با روایات تفسیری صحابه، نه تنها متأثّر از ملاحظات علمی و عقلی، بلکه مبتنی بر اصول کلامی شیعه بوده و به گونه‌ای روشمند از آن‌ها در چارچوبی خاص بهره برده است.

کلیدواژه‌ها