دستاورد برخی از صحابه در مواجهه با اسرائیلیّات؛ نقد و بررسی

آقاپور, رضا; رامیار, فاطمه; علینژاد, حجت

doi:10.22034/hsr.2025.51939.1078

دستاورد برخی از صحابه در مواجهه با اسرائیلیّات؛ نقد و بررسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی, دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

² دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

³ دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران .

10.22034/hsr.2025.51939.1078

چکیده

با وجود نهی پیامبر اکرم(ص) از مراجعه به اهل کتاب، برخی از مسلمانان از نقل روایات و استفاده از منابع آنان خودداری نکردند. این رویکرد پس از رحلت پیامبر(ص) گسترش چشمگیری یافت. بررسی عملکرد جانشینان ایشان در مواجهه با اسرائیلیّات و ناقلان آن در منابع فریقین، با تناقض‌هایی همراه است که نیاز به پژوهشی عمیق و جامع را می‌طلبد. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و پردازش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که پس از رحلت پیامبر(ص)، برخی صحابه نه تنها از مراجعه به اهل کتاب و برخورد با راویان اسرائیلیّات جلوگیری نکردند، بلکه با ترویج این جعلیّات در میان مسلمانان، درصدد القای اندیشه «حسبنا کتاب الله» برآمدند. هدف آنان این بود که با مقایسه خرافات اسرائیلی با احادیث نبوی، این تفکر را تثبیت کنند که تنها قرآن کافی است و نیازی به سنّت پیامبر(ص) نیست. این اقدام به‌ظاهر برای حفظ جایگاه سیاسی جانشینان پیامبر(ص) صورت گرفت، اما پیامدهای منفی بسیاری داشت. از جمله: رواج جعل در احادیث نبوی و نفوذ اسرائیلیّات به تفسیر قرآن. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که چگونه انگیزه‌های سیاسی می‌تواند بر تحولات فکری و اعتقادی جامعه اسلامی تأثیر بگذارد. این مطالعه همچنین بر اهمیّت بازخوانی انتقادی منابع حدیثی و تاریخی با توجه به بسترهای سیاسی شکل‌گیری آنها تأکید دارد. یافته‌های این پژوهش می‌تواند زمینه‌ساز تحقیقات عمیق‌تری در بررسی نقش جریان‌های سیاسی-فکری در شکل‌گیری مبانی اسلامی باشد و به محقّقان کمک کند تا با رویکردی تحلیلی‌تر به واکاوی منابع دینی بپردازند.

کلیدواژه‌ها