تحلیل روانشناسی ویژگی‌ها و آسیب‌شناسی انسان سالم در صحیفه سجادیه

زینی ملک آباد, هادی; زارعی, حسن; نوری, ابراهیم

doi:10.22034/hsr.2025.52069.1091

تحلیل روانشناسی ویژگی‌ها و آسیب‌شناسی انسان سالم در صحیفه سجادیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

² دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

³ دانشیار گروه معارف دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده الهیات، حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

10.22034/hsr.2025.52069.1091

چکیده

مفهوم «انسان سالم» در سنّت اسلامی، مفهومی چندلایه و فراتر از رویکردهای صرفاً زیستی یا روانشناختی است. مفهومی که ابعاد عقلانی، اخلاقی و روحی انسان را در پیوند با فطرت الهی در بر می‌گیرد. با توجّه به کاستی‌هایی که در نظریّه‌های مدرن روانشناسی نسبت به درک جامع از انسان وجود دارد، بررسی منابع اصیل اسلامی در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی ویژگی‌ها انسان سالم و آسیب‌های تهدیدکننده آن در چارچوب معارف دینی، به تحلیل ادعیّه صحیفه سجّادیه پرداخته است. روش پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی است. داده‌ها از طریق تحلیل موضوعی دعاهای صحیفه، گردآوری و با بهره‌گیری از شاخص‌های روانشناسی و انسان‌شناسی اسلامی تحلیل شده‌اند. یافته‌ها پژوهش نشان می‌دهد که انسان سالم در نگاه امام سجّاد(ع)، فردی است: «خداگرا»، «خردگرا»، «متواضع»، «مسئولیّت‌پذیر» و «دارای سلامت روانی، اخلاقی و اجتماعی». در مقابل، صفاتی همچون: «حسادت»، «طمع»، «کبر»، «غفلت» و «ضعف اراده»، به‌عنوان آسیب‌هایی معرفی شده‌اند که تعادل درونی انسان را تهدید می‌کنند و موجب فروپاشی سلامت معنوی او می‌گردند. تحلیل این آموزه‌ها نشان می‌دهد که صحیفه سجّادیه، الگویی معنوی، جامع و تربیتی از انسان سالم ارائه می‌دهد؛ الگویی که می‌تواند در تعامل با نظریّه‌های معاصر، ضمن ارزیابی و اصلاح برخی از نظریّات، افق‌های نوینی در حوزه سلامت روان، معنویّت‌درمانی و تربیت فردی بگشاید.

کلیدواژه‌ها