استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم قرآنی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.
10.22034/hsr.2025.51976.1081
چکیده
اعتقاد به مهدویّت و ظهور امام مهدی(عج) یکی از اصول بنیادین مذهب تشیّع است که در منابع روایی با نشانههای متعدّدی همراه شده است. یکی از مناطقی که در روایات نشانههای ظهور جایگاه خاصی یافته، شهر بصره در جنوب عراق است. مقاله پیشٰرو به بررسی چهار دسته روایت میپردازد که هرکدام ناظر به رخدادهایی خاص در این منطقه هستند: «خسف بصره»، «قرائت نامهای مبنی بر برائت از امیرالمؤمنین(ع)»، «ویرانی بصره» و «خروج فردی از ذریّه پیامبر(ص)» که موجب نابودی شهر میشود. در این پژوهش، با رویکردی رجالی و تحلیلی، اعتبار سندی و دلالت محتوایی این روایات مورد ارزیابی قرار گرفت. یافتهها نشان میدهد که بیشتر این روایات، یا بهصورت مرسل و مرفوعه نقل شدهاند و یا شامل راویان مجهولالحال و غیرموثقاند؛ بنابراین، از منظر رجالی فاقد اعتبار کافی هستند. از سوی دیگر، تحلیل دلالی نیز حاکی از ابهامات مفهومی و تعارض با اصول تفسیری روشن در برخی موارد است. نتیجه این پژوهش آن است که نمیتوان با اطمینان علمی از این روایات به عنوان نشانههای معتبر ظهور بهره گرفت. تأکید بر ضرورت رویکرد انتقادی و اجتناب از تطبیقهای تاریخی و جغرافیایی بیپایه، پیام محوری این مقاله است.
)